Thursday, January 26, 2017

Παραδοτέο Α φάσης_Ιανουάριος 2017

Η ερευνητική ομάδα κατέθεσε, σύμφωνα το χρονοδιάγραμμα, την έκθεση της α' φάσης του ερευνητικού προγράμματος στις 26 Ιανουαρίου 2017.

Το τεύχος της α' φάσης

Sunday, January 22, 2017

H Δραπετσώνα

Σύντομη περιγραφή
Η Δραπετσώνα ως οικισμένος χώρος διαμορφώθηκε σε δύο χρονικές στιγμές· στις αρχές του 20ου αιώνα –απόρροια της εγκατάστασης των εργοστασίων στο παράκτιο μέτωπο– και αμέσως μετά την προσφυγική εισροή του 1922. Οι βιομηχανικές μονάδες στην Ηετιώνεια Ακτή –όπως ήδη αναφέρθηκε– ξεκίνησαν τη λειτουργία τους μέσα στη δεκαετία του 1880. Την ίδια χρονική περίοδο, νέοι οικιστικοί πυρήνες δημιουργήθηκαν δίπλα στις εγκαταστάσεις του λιμανιού και των σιδηροδρομικών γραμμών, βορειοανατολικά της βιομηχανικής ζώνης. Το μέχρι τότε όριο της εκκλησίας του Αγίου Διονυσίου ξεπεράστηκε και οι εργατικοί πληθυσμοί των νέων μονάδων δημιούργησαν αυτοσχέδια παραπήγματα καταπατώντας τους ελεύθερους χώρους πλάι στην εργασία τους.

 
Εικόνα 1. Αεροφωτογραφία της Δραπετσώνας (1937) 

Οι γειτονιές της Δραπετσώνας
Η απογραφή του 1928 συνιστά την πιο πλήρη πηγή δημογραφικών δεδομένων της Δραπετσώνας, επιτρέποντας τον υπολογισμό του μεγέθους της προσφυγικής εισροής από τον Σεπτέμβριο του 1922. Η Δραπετσώνα, με βάση την απογραφή του 1928, αποτελούσε το πολυπληθέστερο προσφυγικό συνοικισμό του Πειραιά με 7 συνοικίες ­ τα Βούρλα, τις γειτονιές Καλοκαιρινού και Λιπασμάτων, τις περιοχές του Νεκροταφείου Αναστάσεως, της Πυριτιδαποθήκης και των Σφαγείων, και φυσικά την ίδια τη γειτονιά της Δραπετσώνας – και 36.485 κατοίκους.


Σύνολο πληθυσμού
Πρόσφυγες ελθόντες μετά την Μικρασιατικήν Καταστροφήν
Κάτοικοι πριν τον Σεπτέμβριο 1922
Δημότες
Δημότες άλλων δήμων
Αλλοδαποί
Βούρλα
3.184
2.434
750
2.647
369
168
Δραπετσώνα
17.652
15.572
 2.080
14.999
1.382
1.271
Καλοκαιρινού
6.308
 4.075
 2.233
5.395
733
180
Λιπάσματα
1.519
 437
1.082
1.208
275
36
Νεκροταφείο Αναστάσεως
3.229
2.072
1.157
2.848
329
52
Πυριτιδαποθήκη
3.120
777
 2.343
2.285
688
147
Σφαγεία
1.473
276
1.197
951
243
279
Σύνολο
36.485
25.643
10.842



 Πίνακας 1.  Γειτονιές της Δραπετσώνας, απογραφή 1928

Από τους 36.485 ανθρώπους που κατοικούσαν στις 7 γειτονιές της Δραπετσώνας, τον Μάιο του 1928, οι 25.643 ήταν πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή μετά τον Σεπτέμβριο του 1922. Τα δεδομένα της απογραφής δεν προσφέρουν στοιχεία για τη χρονική περίοδο της εγκατάστασης, η οποία πιθανότατα ήταν διαδοχική ανά προσφυγικά κύματα, ενώ θα αφορούσε και πλήθος προσφυγικών οικογενειών που έφτασαν στη Δραπετσώνα μετά την αρχική τους εγκατάσταση σε κάποια άλλη περιοχή. Η μικρή έκταση της Δραπετσώνας και ο μεγάλος αριθμός των κατοίκων αποτυπώνει τον τρόπο της εγκατάστασης. Χιλιάδες άνθρωποι στοιβάχτηκαν σε μονόχωρα αυτοσχέδια δωμάτια –που αποτέλεσαν τα σπίτια τους για πολλά χρόνια– χωρίς τις στοιχειώδεις παροχές σε φωτισμό, ύδρευση και αποχέτευση. Η πυκνότητα του πληθυσμού είναι ενδεικτική: οι 7 γειτονιές της Δραπετσώνας δεν ξεπερνούσαν τα 2 τ.μ., άρα κατοικούσαν 18.242 άνθρωποι ανά τ. χλμ. Οι αναφορές των εφημερίδων για τη προσφυγική εγκατάσταση στη Δραπετσώνα είναι μεταγενέστερες και οι δημοσιευμένες μαρτυρίες σχεδόν ανύπαρκτες. Τα αποσπασματικά αυτά στοιχεία δεν επιτρέπουν την πλήρη αναπαράσταση των όσων διαδραματίστηκαν, όμως αποτυπώνουν τον μετασχηματισμό του αραιοκατοικημένου χώρο βορειοανατολικά της βιομηχανικής ζώνης, σε μια παραγκούπολη με πληθυσμό 36.485 κατοίκων.

 Εικόνα 2. Πρόχειρος προσφυγικός καταυλισμός στο λιμάνι του Πειραιά  

Μαρτυρία:
Η οικογένεια της Ιωάννας Μιχαλαργιά επέλεξε τη Δραπετσώνα λόγω της αρχικής της εγκατάστασης σε καταυλισμό της περιοχής και της δυνατότητας δημιουργίας αυτοσχέδιου καταλύματος. Η μητέρα της έφτασε τον Σεπτέμβρη του 1922, μαζί με τη δική της μητέρα και τον μικρότερο αδελφό της στον Πειραιά, αρχικά έμειναν στους καταυλισμούς του Σταθμού Λαρίσης και γρήγορα έστησαν το δικό τους «τσαντίρι», στη μάντρα πίσω ακριβώς από τον σταθμό. Τον επόμενο χειμώνα μετέτρεψαν το «τσαντίρι» σε παράγκα. «Θυμάμαι όταν κοιμόμουν στης γιαγιάς και περνούσε το τρένο, νόμιζα πως έμπαινε μέσα στο σπίτι, τόσο πολύ έτριζε η παράγκα».
Προφορική συνέντευξη της Ιωάννας Μιχαλαργιά, 3.2.20012.


Πηγές φωτογραφιών
Εικόνα 1: Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, ΕΜΠ
Εικόνα 2: Αρχείο ΕΡΤ / Αρχείο Πέτρου Πουλίδη

Προφορική Ιστορία και ιστορικές περιηγήσεις


Προφορική Ιστορία και ιστορικές περιηγήσεις

Στόχος της δράσης Προφορική Ιστορία και Ιστορικές Περιηγήσεις αποτελεί η γνωριμία των συμμετεχόντων με την Προφορική Ιστορία, την Τοπική Ιστορία της περιοχής τους, καθώς και η συγκρότηση ομάδων προφορικής ιστορίας από τους ενδιαφερόμενους πολίτες. Αντικείμενο των εισαγωγικών εβδομαδιαίων σεμιναρίων που θα διεξαχθούν στους Δήμους Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη, Κερατσινίου-Δραπετσώνας και Πειραιά είναι η εξέταση των ιστορικών καταβολών, της θεωρίας και της μεθοδολογίας του συγκεκριμένου κλάδου της ιστορικής επιστήμης, όπως και η εστίαση στην προσφυγική ιστορία της κάθε περιοχής και την ανάπτυξη του αστικού ιστού. Με την ολοκλήρωση του πρώτου κύκλου, οι ομάδες που θα συγκροτηθούν θα είναι σε θέση να ξεκινήσουν τη δράση τους, καθώς και να επιλέξουν τις θεματικές που τους ενδιαφέρουν σε συνεργασία με τους υπεύθυνους του σεμιναρίου, ώστε να προχωρήσουν στη διενέργεια προφορικών συνεντεύξεων και στη συγκέντρωση σχετικού υλικού.

Το πρόγραμμα θα συνεχιστεί με μηνιαίες συναντήσεις των ομάδων και των υπευθύνων, οι οποίες θα περιλαμβάνουν ενημέρωση για τις εν εξελίξει εργασίες, επεξεργασία του υλικού, επίλυση προβλημάτων και σχεδιασμό για τα επόμενα βήματα. Στόχος είναι η αλληλεπίδραση των ομάδων προφορικής ιστορίας και της ερευνητικής ομάδας, ώστε η ολοκλήρωση του προγράμματος να σημαίνει και τη συγκρότηση ενός «ζωντανού» αρχείου της προσφυγικής ιστορίας του Πειραιά, καθώς και τη δημιουργία ενεργών ομάδων πολιτών, υπεύθυνων για τη λειτουργία και την τροφοδότησή του. Συγχρόνως, με τη συνεργασία και εποπτεία της ερευνητικής ομάδας, στη διάρκεια του προγράμματος και μετά την ολοκλήρωσή του θα πραγματοποιηθούν εξωστρεφείς δράσεις σε χώρους και γειτονιές των δήμων (ιστορικοί περίπατοι, εκδηλώσεις, προβολές κ.λπ.), ενώ η δράση των ομάδων και τα αποτελέσματά της, πέραν των καταχωρήσεων στον έντυπο και τον ψηφιακό Τύπο, θα δημοσιεύονται στον ιστότοπο του ερευνητικού προγράμματος και θα είναι προσβάσιμα σε κάθε ενδιαφερόμενο.   

Πρόγραμμα Συναντήσεων

Δήμος Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη
Τόπος Διεξαγωγής: Δημοτική Βιβλιοθήκη Δήμου Νίκαιας

Ημερομηνία
Θέμα
Διάρκεια
1 Μαρτίου 2017
Εισαγωγή στην Προφορική Ιστορία
3 ώρες
8 Μαρτίου 2017
Τοπική Ιστορία και Συγκρότηση Ομάδων
3 ώρες
15 Μαρτίου 2017
Αστική Συγκρότηση
και Επιλογή θεματικών
3 ώρες



Δήμος Κερατσινίου-Δραπετσώνας
Τόπος διεξαγωγής: Δημοτική Βιβλιοθήκη Δήμου Κερατσινίου

Ημερομηνία
Θέμα
Διάρκεια
22 Μαρτίου 2017
Εισαγωγή στην Προφορική Ιστορία
3 ώρες
29 Μαρτίου 2017
Τοπική Ιστορία και Συγκρότηση Ομάδων
3 ώρες
5 Απριλίου 2017
Αστική Συγκρότηση
και Επιλογή θεματικών
3 ώρες


Δήμος Πειραιά
Τόπος Διεξαγωγής: Δημοτική Βιβλιοθήκη

Ημερομηνία
Θέμα
Διάρκεια
26 Απριλίου 2017
Εισαγωγή στην Προφορική Ιστορία
3 ώρες
3 Μαΐου 2017
Τοπική Ιστορία και Συγκρότηση Ομάδων
3 ώρες
10 Μαΐου 2017
Αστική Συγκρότηση
και Επιλογή θεματικών
3 ώρες



Ημερολόγιο συναντήσεων (Ιανουάριος 2017)

4 Ιανουαρίου 2017
Πρώτη συνάντηση της ομάδας του ερευνητικού προγράμματος στο Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του ΕΜΠ
Στη συνάντηση συζητήθηκαν διεξοδικά οι άξονες πάνω στους οποίους θα κινηθεί το ερευνητικό πρόγραμμα και πραγματοποιήθηκε ο καταμερισμός των εργασιών της ερευνητικής ομάδας. Παράλληλα επιχειρήθηκε ένας πρώτος προσδιορισμός στον χάρτη των προσφυγικών γειτονιών που θα αποτελέσουν αντικείμενο μελέτης. Στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά εντοπίζονται μέχρι στιγμής 3 μεγάλοι και 16 μεσαίου και μικρού μεγέθους οικισμοί. Αυτός είναι ο κύριος όγκος του προσφυγικού αποτυπώματος. Η έρευνα πιθανόν να αποκαλύψει μικρότερες άγνωστες οικιστικές προσφυγικές συναθροίσεις.  Οι οικισμοί στέγασαν το μεγαλύτερο τμήμα των 102.000 προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην πόλη αμέσως μετά το 1922. Αποφασίστηκε το ερευνητικό πρόγραμμα να ξεκινήσει από το Δήμο Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη, να ακολουθήσουν οι Δήμοι Κερατσινίου-Δραπετσώνας, Πειραιά, Περάματος και Κορυδαλλού.


11 Ιανουαρίου 2017
Δεύτερη συνάντηση της ομάδας του ερευνητικού προγράμματος στο Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του ΕΜΠ.
Στη συνάντηση εργασίας οριοθετήθηκαν χαρτογραφικά και ιστορικά οι προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά με βάση τα πρώτα στοιχεία που απέδωσε η αρχική φάση της έρευνας. Ορίστηκαν οι θεματικοί άξονες που θα τροφοδοτήσουν το περιεχόμενο της ιστοσελίδας και τέθηκαν οι αρχικές προδιαγραφές για τις προφορικές συνεντεύξεις. Στο διάστημα ανάμεσα στις δυο συναντήσεις είχε ήδη πραγματοποιηθεί η πρώτη επίσκεψη στους Δήμους Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη και Κερατσινίου-Δραπετσώνας. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης έγινε μια πρώτη συζήτηση με τους αρμόδιους διοικητικούς και θεσμικούς φορείς, όπου παρουσιάστηκε το ερευνητικό πρόγραμμα και ζητήθηκε η στήριξή και η συνεργασία τους για την επιτυχή υλοποίησή του, ενώ πραγματοποιήθηκε μια πρώτη αναγνωριστική έρευνα στις αρχειακές διαθεσιμότητες τους. Παράλληλα εντοπίστηκαν οι ενεργοί προσφυγικοί σύλλογοι της περιοχής και ξεκίνησαν οι επαφές με τα Διοικητικά τους Συμβούλια.

18 Ιανουαρίου 2017
Τρίτη συνάντηση της ομάδας του ερευνητικού προγράμματος στο Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του ΕΜΠ. 
Στη συνάντηση συζητήθηκαν τα προβλήματα και τα δεδομένα που είχε αποδώσει η μέχρι τότε έρευνα, ιδίως στο Δήμο Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη, που θα αποτελέσει τον πρώτο Δήμο όπου θα εστιάσει το ερευνητικό πρόγραμμα. Συντάχθηκε το αναλυτικό ημερολόγιο συναντήσεων των ομάδων προφορικής ιστορίας και οργανώθηκαν τα κείμενα ώστε να παραδοθεί η πρώτη έκθεση του προγράμματος.


20 Ιανουαρίου 2017
Πραγματοποιήθηκε συνάντηση της ερευνητικής ομάδας με τη βρετανίδα ανθρωπολόγο Renne Hirschon, όπου έγινε αναλυτική παρουσίαση του ερευνητικού προγράμματος και ιδιαίτερα της ενότητας της προφορικής ιστορίας. Έγινε εκτεταμένη και αναλυτική συζήτηση  μαζί της –μιας και η έρευνά της στα προσφυγικά της Νίκαιας τη δεκαετία του 1970 αποτελεί ακόμα μελέτη σταθμό στην προσφυγική εγκατάσταση του Πειραιά– για τον τρόπο οργάνωσης της δράσης της προφορικής ιστορίας και η ίδια εκδήλωσε το ενδιαφέρον της για εθελοντική συμμετοχή στο έργο.